خیلی از ما خاطرات روشن و واضحی از بعضی تجربه‌های یادگیری در مدرسه داریم. به این فکر کنید که چه خاطره‌ای از زمان تحصیل خود را بیشتر به یاد دارید؟ وقتی می‌خواهید به خاطره‌ی خوبی از یادگیری در مدرسه فکر کنید، چه تصویری برایتان روشن‌تر است؟ در این تصویر، یادگیری چطور اتفاق افتاد؟ ماندگاری این خاطره در ذهن شما چیست؟ روش تدریس در خلق این خاطرات در ذهن شما تاثیر بسزایی دارد.
در تجربه های عمیق و تاثیر گذار، ممکن است یادگیری از طریق درگیر شدن با موضوع و در جریان سؤال‌های هدایت‌کننده معلم اتفاق افتاده باشد. یا شاید با خلق فرصت‌هایی برای فکر کردن و رها کردن ذهن و اندیشه که باعث شده روی موضوع عمیق و متمرکز شویم یا شاید از طریق مشارکت و هم‌فکری و تعامل با دیگران، به یادماندنی‌ترین لحظه یادگیری ما رقم خورده است.
تسهیلگری یک نقش جدید در روش تدریس نوین
جنیفر تایلی معتقد است، یکی از نقش‌هایی که معلم ایفا می‌کند -جدا از سخنرانی و طرح مطالب جدید- تسهیلگری است. این نقش در یادگیری دانشآموزان سهم بزرگی دارد. از دیدگاه او تسهیلگری آفرینش فرصت برای بالا بردن امکان یادگیری یادگیرندگان است. معلم با طرح سؤال و درگیر کردن دانشآموزان، فرصت فکر کردن به جنبه‌های مختلف یک موضوع را برای آن‌ها فراهم می‌کند. دانشآموزان در سایه‌ی این فرصت به راهکارها و معانی جدید می‌اندیشند و ارتباطات تازه‌ای میان مفاهیم برقرار می‌کنند.
مشارکت در آموزش به چه معنا است؟
مشارکت در آموزش به معنای حضور فعال و قدم به قدم در فرآیند یادگیری است. فرآیندی که از طرح مسئله آغاز می‌شود و تا تبادل نظر برای حل مسئله و تصمیم‌‌‌گیری در مورد آن ادامه دارد. تسهیلگری یکی از متدهای یادگیری است که معلم در کنار دانشآموزان می‌نشیند و با پرسیدن سؤال‌هایی مهم و ساده‌سازی مسئله اصلی، آن‌ها را به یافتن پاسخ تشویق می‌کند. در این مسیر معلم و دانش آموز «از هم و باهم» یاد می‌گیرند و در بسیاری موارد به معانی تازه‌ای از مفاهیم دست می‌یابند.
در این رویکرد، رابطه معلم و دانش‌آموز از رابطه‌ای بالا به پایین که قدرت را به معلم می‌سپارد و دانش‌آموز را یک پیروِ منفعل فرض می‌کند، به رابطه‌ای افقی که در آن دانش‌آموز و معلم قدرتی برابر دارند، تبدیل می‌شود. همچنین، دانشآموزان با درگیر شدن در فرآیند تولید دانش و با طرح کردن مسائل و چالش‌های خود به عنوان هسته مرکزی محتوای برنامه درسی، نقشی فعال در فرآیند یادگیری به عهده می‌گیرند و با گفتوگو درباره‌ی چالش‌ها، نه تنها درگیر یک تجربه آموزشی می‌شوند، بلکه آگاهی اجتماعی‌شان هم ارتقا می‌یابد.
یادگیری از طریق طرح مسئله در عرصه‌ی نظری به سادگی قابل توضیح است اما وقتی پای اجرای آن به میان می‌آید، چندان ساده نیست و به مهارت و تمرین فراوان نیاز دارد.
حلقه آموزشی، رایج ترین متد یادگیری
مجله‌ی «خلاقیت‌های نوین اجتماعی» که دانشگاه استنفورد ناشر آن است، در شماره پاییز ۲۰۱۱ مقاله‌ای درباره روش دایره (تشکیل حلقه‌های آموزشی) و مزایای آن برای حل مشکلات اجتماعی منتشر کرده است.
تریسی تامپسون، نویسنده‌ی مقاله، به این مسئله می‌پردازد که فرم دایره در فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف دنیا به عنوان راهی مؤثر برای یادگیری از طریق گفتوگو مورد توجه قرار گرفته است. یکی از متدهای یادگیری دایره و حلقه است. دایره یکی از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین ابزارهای ایجاد تغییر اجتماعی و تغییر در زندگی شخصی انسان‌ها است. تامپسون توضیح می‌دهد که ترتیب دادن گفتوگو در حالی که یادگیرندگان حلقه‌وار کنار هم نشسته‌اند، به جزیی جدایی‌ناپذیر از سیستم آموزش بزرگسالان در کشور نروژ بدل شده است. هر زمان که عده‌ای قصد دارند چیزی را یاد بگیرند، دور هم جمع می‌شوند و دور اتاقی می‌نشینند و با رد و بدل کردن نظرات و اطلاعات‌شان آن مبحث را یاد می‌گیرند.
گفتوگو برای عمیق تر شدن موضوع
گاهی طی این فرآیند ممکن است تسهیل گر به دانشآموزان فرصت دهد که متنی را در کلاس مرور کنند یا از دانشآموزان بخواهد که برای خواندن آن با صدای بلند داوطلب شوند، سپس با طرح سؤال یا سؤال‌هایی به آغاز بحث و پاگرفتن گفت‌وگوها کمک می‌کند تا فرصت پرسش و پاسخ درباره موضوع و ابراز اندیشه برای دانشآموزان فراهم شود. به این ترتیب دانشآموزان از زوایای مختلف موضوع درسی را بررسی می‌کنند. تسهیلگر با این شیوه به دانشآموزان کمک می‌کند که ضمن گردآوری دانش جدید درباره موضوع، سؤال‌هایی در ذهن خود خلق و با تلاش برای پاسخ به آن به درکی عمیق از آن برسند.
معلم در مقام تسهیلگر وانمود نمی کند که جواب همه‌ی سوال ها را می‌داند.
اگر جواب سؤالی را نمی‌داند، یا در لحظه‌ی طرح سؤال نمی‌تواند درباره نحوه‌ی پاسخ‌گویی به آن تصمیم بگیرد، از دانشآموزان میخواهد برای رسیدن به جواب با او هم فکری کنند. به علاوه می‌توان این سؤال‌ها را به پروژه‌های کوچک گروهی تبدیل کرد، تا هم به باز تعریف رابطه‌ی معلم با شاگردان کمک کند و هم اصل یادگیری بر پایه گفت‌وگوی متقابل آزموده شود.
دغدغه‌ی برقراری نظم در هر شیوه آموزشی دغدغه‌ای به‌جا و ضروری است. به گفته تامپسون، برای ایجاد رابطه همکاری و هم فکری در آموزش مشارکتی به قانون نیاز داریم. بسیار مهم است که در ابتدای دوره آموزشی و پیش از شروع حلقه فکری-آموزشی‌مان در کلاس درس درباره قوانین حلقه با شاگردان صحبت کنیم و درباره آن‌ها با هم به توافق برسیم.