پرسشگری و تفکر انتقادی، جرقههای اصلی یادگیری در شیوه تسهیلگری هستند. هرچند سؤال پرسیدن یکی از عادتهای اصلی معلمان است، اما کمتر به عنوان ابزاری هدفمند برای ارزیابی دانش و بینش دانشآموزان و آنچه یاد گرفتهاند از آن استفاده میکنند. همه سؤالهایی که معلم از دانشآموزان میپرسد، در یک سطح قرار ندارند. بنابراین پرسیدن سؤالی که مخاطب را به بحث و کند و کاو وادارد و جرقههایی برای تفکر درباره موضوع در ذهن او بزند، یکی از اساسیترین مهارتهایی است که تسهیلگر باید به آن مسلط میشود.
رده بندی پرسش ها در متد آموزشی نوین
یکی از راههای تقویت توانایی در پرسیدن سؤالهایی که سطوح متفاوت شناخت را درگیر کند، آشنایی با «ردهبندی سؤالها» است که پرسشها را بر مبنای میزان فعالیت ذهنی مورد نیاز برای پاسخ به آنها طبقهبندی میکند.
مشهورترین ردهبندی پرسشها را بنجامین بلوم و همکارانش ارائه دادند. ردهبندی بلوم بر اساس سطحهای متفاوت تفکر شناخت (cognitive thinking) شکل گرفته است. بر اساس این ردهبندی، پرسشها در هر سطح نسبت به سطح پیشین پیچیدهتر است و ساخت و پرداخت جواب به فعالیت ذهنی بیشتری نیاز دارد. سطوح مختلف ردهبندی بلوم به این صورت است:
سطح یک: دانش
سؤالهایی که برای پاسخ، کافی است به حافظه مراجعه و اطلاعاتی که حفظ شدهاند، یادآوری شوند. این دسته از سؤالات معمولا با عباراتی مثل چه کسی؟ کجا؟ چه زمانی؟ همراهند.
سطح دو: درک
سؤالاتی که برای پاسخ باید معلومات، اطلاعات و شواهد را مقایسه کرد، تطبیق داد، تفسیر کرد و سروسامان داد. در جواب این سؤالات توضیحاتی دربارهی موضوع سؤال ارائه و ایدهی اصلی بیان میشود. این دسته از سؤالات معمولا با عباراتی مثل طبقهبندی کنید، مقایسه کنید، خلاصه کنید و معنا کنید همراهند.
سطح سه: کاربرد
سؤالهایی که برای پاسخ به آنها باید اطلاعات، دانش جدید و معلومات پیشین را برای حل یک مسئله یا یافتن راهحلهای جدید به کار برد. این دسته از سؤالات معمولا با عباراتی مانند چطور به کار میرود؟ از چه رویکردی استفاده کنیم؟ کدام یافتهها را انتخاب میکنید؟ همراهند.
سطح چهار: تجزیه وتحلیل
سؤالهایی که برای پاسخ به آنها باید اطلاعات و دادهها را بررسی و آنها را به بخشهای جزئیتری تجزیه و طبقهبندی کرد. این کار از طریق شناسایی محرکها و دلایل میسر میشود. این دسته از سوالها معمولا با عباراتی مثل چه ارتباطی دارد؟ چه دلایلی به نظرتان میرسد؟ چه نتیجهای میتوان گرفت؟ همراهند.
سطح پنج: ترکیب کردن
سؤالهایی که پاسخ به آنها فرد را به تفکر خلاق سوق میدهد. این دسته از سوالها معمولا با عباراتی مثل چه پیشنهادهایی دارد؟ چطور توجیه میشود؟ چه شواهد و دلایلی به نظرتان می رسد؟ چطور می شود تغییر داد؟ همراهند.
سطح شش: ارزیابی
سؤالهایی که دانشآموزان را به سوی سنجش و ارزیابی سوق میدهد و از آنها میخواهد میزان هماهنگی یک مفهوم یا ایده با ارزشهای معین و استانداردها را بسنجند. این دسته از سوالها معمولا با، آیا با این نتایج موافقید؟ نظرتان چیست؟ اهمیت این مساله را چطور ارزیابی میکنید؟ چطور اولویتبندی میکنید؟ چرا انتخاب شما شرایط را بهبود میبخشند؟ همراهند.
پیشنهادهای عملی
1- زمانی برای فکر کردن
وقتی دانشآموزان سؤال میکنند، حتی اگر جواب را میدانید بهطور عمدی و آگاهانه نشان دهید که مدتزمانی (۱۵ تا ۲۰ ثانیه) را به تأمل و تفکر برای آماده کردن پاسخ اختصاص میدهید. وقتی از آنها سؤال میکنید، روشن و آشکار بگویید که قرار است چند دقیقه درباره موضوع فکر کنند و بعد پاسخ دهند. تأکید کنید حتی اگر جواب را میدانند، به جوانب مختلف سؤال و جوابها یا روشهای پاسخگویی دیگری که ممکن است برای آن وجود داشته باشد، فکر کنند. این رویکرد در رسیدن به جوابهای برآمده از تفکر عمیق و دقیق کمک میکند.
2- دانشآموزان را در جریان سؤالها قرار دهید
پیش از شروع رسمی کلاس، سؤالهای اساسی را به اطلاع دانشآموزان برسانید. این کار باعث میشود تصویری کلی از مباحثی که قرار است مطرح شوند در ذهنشان شکل بگیرد.
3- اطمینان از آمادگی همهی دانشآموزان برای پاسخگویی
گاهی وقتها فرد پاسخدهنده را خودتان انتخاب کنید و به داوطلب شدن یا اجازه گرفتن دانشآموزان اکتفا نکنید. به آنها بگویید چند دقیقه برای فکر کردن فرصت دارند، در عین حال قرار است شما فرد پاسخدهنده را انتخاب کنید. این کار باعث میشود همهی دانشآموزان به سؤال فکر کنند.
4- گروههای دو نفرهی بحث درباره سؤال
دانشآموزان را به گروههای دو نفره تقسیم کنید و از آنها بخواهید دربارهی جوابی که برای سؤال در ذهن دارند، با هم بحث کنند، دلیل موافقت یا مخالفتشان با موضوع را به هم بگویند و از هم درباره موضوع سؤال کنند. این کار مشارکت برای پاسخگویی را در آنها تقویت و به آنها کمک میکند که بهطور عمیق با موضوع درگیر شوند و آن را از زوایای مختلف ببینید.
5- به بحثهای گروهی دانشآموزان گوش کنید
به آنچه در گروههای بحث میگذرد دقت کنید. به گفتوگوهای آنها، نحوهی استدلالشان و نوع نتیجهگیریشان گوش دهید و بر اساس آنها از گروه سؤال بپرسید. با این کار میتوانید تفاوتها را به آنها نشان دهید و روند یادگیری را تسهیل کنید.
مدرسه دخترانه مهر تابان در منطقه 1 ، با استفاده از متدهای آموزشی به روز و کارآمد سعی در پرورش نوجوانانی دارد که بتوانند نه تنها در مباحث آموزشی که در سایر جنبههای زندگی فردی خود مانند روابط خانوادگی، تربیت فرزند و … نیز بتوانند به عنوان یک دختر مذهبی و انقلابی به خوبی نقش آفرینی کنند.